En de winnaar is… eindelijk een vrouw

Hagar Peeters is het prijsbeest! De jury heeft gisteravond tijdens een rechtstreeks op televisie uitgezonden feestelijk diner de Fintro Literatuurprijs, groot 25.000 euro, toegekend aan haar debuutroman Malva. Na twintig jaar bekroningen van mannen is het de eerste keer dat de Fintro Literatuurprijs/Gouden Boekenuil naar een vrouw gaat. Gezien de shortlist, waarop drie romans geschreven door vrouwen en twee door mannen prijken, zou het demonstratiever zijn geweest als de prijs voor de éénentwintigste keer aan een man zou zijn toebedeeld.
Malva is het boeiende verhaal over de verstoten dochter van de beroemde Chileense dichter Pablo Neruda (1904-1973) en zijn Nederlandse eerste vrouw. Het kindje is zwaar gehandicapt: door een waterhoofd kan ze niet zelf lopen en praten. Ze wordt door Neruda, die in zijn poëzie juist altijd de kant van de verschoppeling heeft gekozen, ondergebracht in een pleeggezin. Hij kijkt nooit meer naar haar om en zij sterft op achtjarige leeftijd. Peeters laat Malva vanuit de hemel alsnog haar vader leren kennen, en vermengt dat met poëzie en met het verhaal over haar eigen vader, die in de jaren zeventig journalist in Zuid-Amerika was en Neruda’s begrafenis versloeg, die uitliep op een protestbijeenkomst tegen de Chileense junta van generaal Pinochet. Ook Peeters’ vader heeft de eerste jaren van haar leven het bestaan van zijn dochter Hagar ontkent. Intussen laat Peeters Malva in het hiernamaals dollen met de gehandicapte kinderen van Arthur Miller en James Joyce en vooral met Oskar, de ‘beroepsdwerg’ uit De blikken trommel van Günther Grass. Het lijkt gewrocht, maar Peeters tilt het op het oog fragmentarische verhaal tot grote poëtische hoogte.
Hagar Peeters brak in 1999 door als dichter met Genoeg gedicht over de liefde vandaag, gevolgd door Koffers zeelucht (2003) en het hoogstpersoonlijke Wasdom (2011). Haar dichterschap schemert door in Malva. Vijf Vlamingen en één Nederlander telt de jury, die lijkt gehoor te hebben gegeven aan een onderhuidse Vlaamse traditie: de literair gezien meest verrassende roman bekronen. Want als het om de flexibiliteit van taal gaat, om de wonderlijke wijze waarop woorden in literatuur kunnen vonken, is het debuut van Peeters de juiste winnaar van deze vijf genomineerden.
De prijs gaat dus niet naar het knappe Muidhond van debutante Inge Schilperoord, over een verstandelijk beperkte pedoseksueel die na een gevangenschap wegens misbruik van een buurmeisje opnieuw in de verleiding komt. En niet naar Compassie van Stephan Enter, een fascinerend verhaal over internetdaten en de huiver van de hoofdpersoon om het gebied te betreden ‘dat hij niet eerder betrad’: de liefde. En de prijs gaat ook niet naar de gedoodverfde winnaar Jij zegt het van Connie Palmen, de intense roman over de heftige liefde tussen Sylvia Plathes en Ted Hughes, die op 8 mei wel de Libris Literatuurprijs in de wacht sleepte.
De lezersjury, honderd lezers onder aanvoering van voorzitter Adil El Arbi, koos voor De onderwaterzwemmer van P.F. Thomése, het indringende levensverhaal van Tin, die als jongen een trauma oploopt. Met zijn vader, verzetsman tijdens de Tweede Wereldoorlog, zwemt hij in het ernstige en prachtige begin van de roman de rivier over. Vader verdrinkt maar Tin niet. De roman speelt zich daarna grotendeels af in Afrika, waar Tins vrouw haar Foster-Parents kind wil opzoeken, een albino. In dit hilarische avontuur, waarin Tin opnieuw iemand verliest, kan Thomése volop zijn ironische toon laten klinken. Op hoge leeftijd, als Tin wegteert in een Cubaans ziekenhuis en er een volwassen kleinzoon opduikt, leert hij alsnog te leven met zijn trauma. Hij beseft dan dat overleven betekent: ‘een ander worden’, en komt eindelijk boven water.
In De onderwaterzwemmer toont P.F. Thomése volop zijn virtuositeit. In zijn romans kan hij afwisselend ernstig en jolig zijn, oprecht en sarcastisch, vol diepgang en scherend over de oppervlakte. Zijn beroemdste roman, Schaduwkind, is het autobiografische verhaal over de dood van een pasgeboren dochtertje. Ook De onderwaterzwemmer gaat over verlies, en Thomése toont aan hoe werkelijkheid en verbeelding in een oeuvre van een goede romanschrijver samen kunnen komen. Zijn roman zou de Fintro Literatuurprijs ook waard zijn geweest, maar de lezersprijs is een mooie erkenning van zijn werk.