artikel GPD bladen –
Boekhandelketen Selexyz heeft aan het einde van de Boekenweek uitstel van betaling aangevraagd. Ondanks de relatief goede Boekenweekomzet is er onvoldoende geld in kas om de winkelhuur en salariskosten te kunnen betalen, zo heeft het bedrijf laten weten. De winkels blijven voorlopig open, maar voor hoelang is onduidelijk. Tijdelijk bewindvoerder Jan Dingemans probeert een investeerder te vinden die de winkels overneemt, maar voor de holding wordt redding niet meer verwacht.

Selexyz heeft boekhandels in vijftien steden, waaronder de Dominicanenkerk in Maastricht, door de Britse krant The Guardian uitgeroepen tot de mooiste boekwinkel ter wereld, en de boekhandels Donner in Rotterdam, Scheltema in Amsterdam, Gianotten in Breda en Tilburg en Scholtens in Groningen. In Arnhem trok Selexyz in het oude postkantoor, in Eindhoven in het voormalige Philipshoofdkantoor. De trend in de afgelopen jaren was om met spectaculaire monumentale winkelpanden veel bezoekers te trekken en de klanten te binden. ‘We gaan trendsetten. We gaan continu experimenteren,’ kondigde algemeen directeur Matthijs van der Lely eind 2010 nog aan. Dat betekende ook, dat er een inhaalslag gemaakt moest worden op internet. Onlangs onthulde weekblad Elsevier dat Selexyz op het punt had gestaan om in 2002 Bol.com over te nemen, de opkomende internetboekwinkel, voor 200.000 euro. Selexyz durfde het niet aan. Tien jaar later werd Bol.com voor 350 miljoen euro gekocht door supermarktconcern Ahold. ‘De grootste fout van mijn leven,’ noemde Van der Lely de beslissing in Elsevier.
Eerder deze maand kondigde Selexyz hervormingen aan, zoals een stop op de aanbiedingsbeurzen, het systeem waarin de verkopers van de uitgeverijen rechtstreeks hun boeken kunnen aanprijzen bij de inkopers van de boekhandels. De boekenwereld kent een in economisch opzicht ongebruikelijk model. Nieuwe boeken worden drie keer per jaar op aanbieding verkocht, en pas na bestelling door de boekhandels wordt de oplage van een boek bepaald door de uitgever. Selexyz lijkt nu voorlopig geen inkopende partij meer te zijn: de kas is leeg. Na een voor het hele boekenvak slecht begin van het jaar, met omzetdalingen in januari en februari van 20%, en een opleving in de Boekenweek, betekent dit voor sommige uitgeverijen opnieuw een verwachte omzetdaling tot 20% voor de rest van het jaar. Bij lagere inkoopcijfers moet de oplage van een boek naar beneden worden bijgesteld, wat weer kan leiden tot een prijsverhoging per exemplaar. Een ongewenst scenario in tijden van economische recessie, omdat daardoor de omzet in de boekwinkel nog meer zal dalen. Daarvan zullen boekhandels en uitgeverijen de wrange vruchten plukken.
Het is dus begrijpelijk dat het hele boekenvak in rep en roer is. ‘Voor uitgeverijen zou het wegvallen van de Selexyz-boekhandels een zware slag zijn,’ reageerde uitgever Eva Cossee op het nieuws. 20% omzetdaling is voor misschien wel de helft van de traditionele uitgevers niet op te vangen. De maximale winst die uit een goed georganiseerde uitgeverij te halen valt, is 10%. Maar veel uitgeverijen zitten daar ver onder; die zien voor zichzelf niet alleen een economische, maar ook een culturele taak weggelegd. Ze geven niet alleen bestsellers, maar ook poëzie uit, of investeren in jonge talenten waarvan ze hopen dat daar de bestsellerauteur van de toekomst tussen zit. Naast de ruim 400 banen bij de Selexyzboekwinkels staan er dus nog honderden banen bij uitgeverijen op de tocht. Vorig jaar zou daarom de Weekbladpersgroep WPG, met bladen als Vrij Nederland en Opzij en uitgeverijen als Querido, Bruna en De Bezige Bij, volgens onbevestigde bronnen zijn aangeschoven bij de onderhandelingen over de redding van Selexyz. Maar de tekorten zijn te groot om door het boekenvak te worden opgevangen. Het gaat om een tekort tussen de 15 en 20 miljoen euro.
Selexyz komt voort uit de Boekhandelsgroep Nederland, BGN, die in 2001 volgens ingewijden in een deplorabele toestand verkeerde. De bank en de aandeelhouders eisten hervormingen. Er kwamen forse reorganisaties en in enkele jaren tijd werd de helft van de banen geschrapt. Een reclamebureau werd aangetrokken in 2006 om een nieuwe naam te verzinnen. De naam Selexyz, een samentrekking van ‘selectie’ en de laatste drie letters van het alfabet, is altijd omstreden gebleven. ‘Was Kooyker nou maar gewoon Kooyker gebleven,’ twitterde een boekenliefhebber uit Leiden al naar aanleiding van het nieuws over de surséance van betaling.
De problemen begonnen pas goed in 2009, toen de keten nog volop aan het investeren was in nieuwe gebouwen. De grootaandeelhouder, een investeringsmaatschappij, wilde onder druk van de kredietcrisis en met het oog op teruglopende omzet vanwege de opkomst van internetboekhandels van zijn aandelen af. De afdeling studieboeken werd verkocht aan Van Dijk, nadat de toenmalige investeerders de gehele keten te koop hadden aangeboden. Matthijs van der Lely, tot dan toe directeur, werd met twee mede-directeuren grootaandeelhouder van een bedrijf dat meteen zijn belangrijkste klanten verloor: de studenten. Studieboeken zijn geen bestsellers, maar zorgen wel ieder jaar voor een stabiele omzet. Vanaf nu moesten de publiekswinkels het alleen doen. De omzet daalde met bijna 50%. Sommige winkels bleken te groot: het was met het blote oog te zien dat niet alle winkels wisten hoe ze de lege schappen moesten vullen. Vanaf halverwege 2011 mochten de winkels nog maar beperkt boeken inkopen, waardoor nog meer ruimte onbenut bleef. Afgelopen winter, nadat de directie op non-actief was gezet door de raad van commissarissen, koos interim-directeur Arnoud Maas ervoor om delen van de winkels te verhuren aan onder meer kledingbedrijf Sissy Boy en Lego. Een totaalconcept, geboren uit noodzaak, dat niet aansloeg. Nu blijkt er geen tijd meer te zijn om de plannen uit te werken. De onderhandelingen met investeringsmaatschappijen Antea en ProCures zijn vooralsnog mislukt. Als er niet op korte termijn een nieuwe geldschieter gevonden wordt, moet het faillissement worden aangevraagd en sluiten de deuren.
Niet alleen uitgevers, maar ook schrijvers en lezers vrezen dat scenario. Schrijfster Manon Uphoff stak in een reactie de loftrompet over Selexyz: voor haar ooit de plek waar ze zich wilde laten opsluiten, ‘brood door een luik en nooit meer naar buiten’. De schrijvers staat al een fikse inkomstenderving te wachten door de bezuinigingen in de kunstensector. Als de omzet via de boekhandel daalt, krijgen ze ook nog eens minder royalties. Nederland heeft een rijke leescultuur, en een fenomeen als de Boekenweek is uniek in de wereld. Zo’n leescultuur heeft ook behoefte aan kwalitatief hoogstaande boekhandels met een uitgebreid assortiment, waar lezers rustig kunnen snuffelen. In iedere stad rond of boven de 100.000 inwoners heeft zo’n boekhandel bestaansrecht. Of dat ook in de vorm van een boekhandelketen als Selexyz moet, dat is de grote vraag waarover de boekenwereld zich momenteel buigt. In het boekenvak wordt gehoopt dat de winkels herrijzen onder hun oude naam. Broese Kemink in Utrecht bestaat immers al sinds 1753. Selexyz pas sinds 2001.