Van der Heijden: ‘Deze prijs is een nieuw begin!’

De schrijver A.F.Th. van der Heijden heeft de P.C. Hooftprijs voor verhalend proza 2013 gewonnen, de meest prestigieuze literaire prijs van Nederland. ‘Het is heerlijk om hierdoor overvallen te worden,’ reageerde de schrijver per telefoon. ‘Om niet heel lang aan het lijntje te worden gehouden met longlists en shortlists, zoals bij de andere prijzen, maar gewoon te horen dat je uitverkoren bent.’ Nadat hij maandag aan het begin van de avond gebeld werd dat hij de prijs kreeg – ‘ik zat net Chopin te luisteren’ – vierde hij zijn uitverkiezing met champagne en kaviaar. ‘Dat had ik toevallig in huis.’
Van der Heijden schreef de romancyclus De tandeloze tijd en begon na de eeuwwisseling met een nieuwe romancyclus, Homo duplex. Tussendoor schreef hij losse romans, onder meer het indrukwekkende Tonio, over de rouw om zijn zoon, die in 2010 bij een auto-ongeluk om het leven kwam. Allerlei gebeurtenissen uit het leven van de schrijver komen in zijn werk terug: zijn katholieke jeugd in Brabant, zijn studententijd in Nijmegen en zijn verhuizing naar Amsterdam. Advocaat van de hanen speelt zich af in het Amsterdamse krakersmilieu. Het juryrapport noemt hem ‘een geboren schrijver’. Dat Van der Heijden de prijs wint, komt niet als een verrassing; hij gold al jaren als kanshebber.
De P.C. Hooftprijs bestaat sinds 1947. In dat jaar werd op 21 mei de 300ste sterfdag van Pieter Corneliszoon Hooft herdacht, de Nederlandse schrijver uit de Barok. Rond diens sterfdag zal de prijs à € 60.000 worden uitgereikt. De prijs wordt jaarlijks toegekend, afwisselend voor essayistiek, poëzie en proza, en kent een roerige geschiedenis. In 1985, toen de staatsprijs nog onder het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen viel, weigerde toenmalig minister Eelco Brinkman de prijs toe te kennen aan columnist Hugo Brandt Corstius, omdat die te ‘kwetsend’ zou schrijven. Brinkman is nu voorzitter van de Eerste-Kamerfractie van de christen-democratische partij CDA. De jury trad af en de prijs werd voortaan uitgereikt onder auspiciën van een stichting, die is ondergebracht bij het Letterkundig Museum in Den Haag.
W.F. Hermans weigerde de prijs in 1971 wegens onenigheid over de hoogte van het bedrag; Jan Wolkers weigerde in 1988 omdat hij vond dat hij de prijs ‘te laat’ kreeg. Het beroemdste moment bij een uitreiking was in 1968, toen Gerard Reve de vrouwelijke minister Marga Klompé een zoen gaf; een opzienbarende geste die nog vaak op televisie is vertoond.
De jury prijst A.F.Th. van der Heijden om zijn ‘ongeremde, retorische stijl’ en de ‘caleidoscopische beelden’ die hij daarmee weet op te roepen. ‘Hij heeft deze tijd waarin wij nu leven en lezen, taal en betekenis gegeven,’ aldus het juryrapport.
Sinds het overlijden van zijn zoon heeft de schrijver zich enigszins teruggetrokken uit het openbare leven. Voor de uitreiking van de prijs wil hij graag naar Den Haag komen, in tegenstelling tot een jaar geleden, toen hij de Constantijn Huygensprijs kreeg. ‘Toen was ik heel wat neerslachtiger dan nu,’ legt hij uit. Bizar toeval wil, dat de uitreiking op 23 mei 2013 samenvalt met de sterfdatum van Tonio, drie jaar geleden, en met het verschijnen van het boek, twee jaar geleden. ‘Maar nu kan ik het wel aan, denk ik.’
‘Ik ben nogal in de prijzen gevallen de laatste tijd,’ zegt de schrijver, die eerder dit jaar de Librisprijs en de NS Publieksprijs kreeg voor Tonio. Bij die uitreikingen was hij niet zelf aanwezig. ‘Deze prijs is een nieuw begin, en juist géén afronding.’ In 2013 zal in ieder geval Kwaadschiks verschijnen, een boek dat niet in de nieuwe cyclus past, maar aansluit bij De tandeloze tijd. ‘De personages zijn ouder en cynischer geworden,’ aldus Van der Heijden. Er zijn nog twee delen van De tandeloze tijd in de pen, waaronder de titel IJzeren man. Het is een illustratie bij het juryrapport: ‘Zijn werken, inmiddels bijna dertig boektitels, zijn één werk. Uit het een groeit het ander, en soms is een nieuw boek nodig om een vorig boek te begrijpen.’

De jury van de P.C. Hooftprijs 2013 bestond uit Rudi Wester, Arnold Heumakers, Xandra Schutte, Thomas Verbogt en recensente van De Standaard Maria Vlaar
[artikel in De Standaard]